Een ode aan Portugal, een fado in boekvorm
Journaliste Lieke Noorman brengt in reportages een ode aan het land dat haar hart stal.
Paul van der Steen – 13 juli 2019
Noem het gerust een passie voor Portugal. Voor journaliste Lieke Noorman begon die met de liefde voor een vrouw en de kort daarna volgende ontdekking van de fado. Een deel van haar vrienden ter plaatse noemden het ‘huilmuziek voor bejaarden en toeristen’. Maar Noorman hoorde er het land en het leven in.
Met ‘Portugal! Portugal! Portugal! Een tijdreis van noord naar zuid’ lijkt Noorman welhaast een fado in boekvorm te hebben willen afleveren. Ze probeert de kracht en de kwetsbaarheid van het Zuid-Europese land in één portret te vatten.
Heimwee naar het heden
Iedereen heeft wel een tijdperk om naar terug te verlangen in Portugal: naar eeuwen terug toen het kleine koninkrijk eigenmachtig de wereld groter maakte en heerste op zee, naar de decennia in de 20ste eeuw dat de atypische autoritaire heerser António de Oliveira Salazar (een sobere boekhouder uit de provincie) leidinggaf aan een ‘Nieuwe Staat’ of naar de jaren rond de Anjerrevolutie waarin bestaande verhoudingen overhoop leken te gaan.
Noorman zelf voelt bij het luisteren naar fado zelfs een heimwee naar het nu. Ze bezoekt een dorp in een vergeten en tot voor kort slecht toegankelijk deel van Portugal, waarvan voormalige inwoners verspreid over Europa wonen en alleen in augustus terugkeren. Ze verblijft in de traditionele universiteitsstad Coimbra met studenten in Harry Potter-achtige capes en bij wie in veel gevallen ook het buitenland lonkt. De havenplaats Ílhavo moet de Portugese voorliefde voor de bewerkelijke stokvis helpen verklaren.
Jaloers nichtje van Fátima
De auteur (journaliste voor onder meer Vrij Nederland, de Volkskrant, NRC Handelsblad en VPRO-radio en auteur van boeken over Brazilië en de uitvaartbranche) is geen vluchtige voorbijganger. Liever gaat ze zoveel mogelijk op in een plek, bijvoorbeeld door er een bepaalde tijd te gaan wonen. Dat levert bijzondere inkijkjes op in het leven van alledag in verschillende delen van Portugal. De keerzijde van die methode is dat Noormans verhalen soms dwingende urgentie missen. Dan lijkt ze echt rond te hangen en de lezer hangt met haar mee. Af en toe, als de drie uitroeptekens uit de titel al te veel nadruk krijgen, verlangt die lezer ook naar iets meer afstand.
Op veel andere momenten zoals in haar vertellingen over het geboortedorp van de voormalige dictator Salazar en het bedevaartsoord Fátima valt alles wel helemaal op z’n plaats. Dan paart ze de liefde voor het land aan een scherp oog voor alle schijnbare tegenstrijdigheden en komt ze binnen op de juiste plekken: bij het enige nog levende en ietwat jaloerse nichtje van het herdersmeisje aan wie Maria verscheen en bij degenen die het zogenaamd vermiste hoofd van het Salazar-standbeeld verbergen.
Lieke Noorman: Portugal! Portugal! Portugal! Een tijdreis van noord naar zuid. Nijgh & Van Ditmar; 320 blz. € 21,99